Indha_caad

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA (Digestive System). Casharka 11aad Achalasia Waa xaalad dhif iyo naadir ah in la arko. Waa adkaansho ku timaada liqitaanka cuntada iyo dareeraha tubbada isku xidha afka ilaa caloosha( hungurig). Xaaladan waxay dhacdaa marka dareensidaha hunguriga(recurrent laryngeal nerve  branch of the vagus nerve (CN X) uu dhaawac soo gaadho. Natiijada ka dhallaneysa hunguriga waxa ay noqoneysaa inuu baralaays noqdo, taasoo uu awooddi waayo hunguriga in ay cunnada gudubto, si ay u gaadho caloosha. Muruqa hunguriga ma ahan mid si hagaagsan u shaqeynaya. Waxa fashilmaya muruqa hoose ee hunguriga, sababta ugu wayn na waa in dareensidaha darbiyadiisa guddaha hunguriga ah  uu dhib soo gaadho. Inkastoo aan la ogeyn cudur dhalliyaha saxda ah waxa ka qeyb qaadan kara cadaadiska qeybta hoose ee hunguriga iyo kala bixitaanka waxa nidaamiya( tusaale acetylcholine) iyo joojinta( nitric oxide, vasoactive intestinal peptide) dhambaal gudbiya(neurotransmitters). Dadka xaaladan ...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA (Digestive System). Casharka 10aad Laab-jeex{ Gastroesophageal  reflux diseas}. GERD(Gastroesophageal reflux disease) ama laab dilaacu waa xanuun ku dhaca hunguriga oo ay sabab u tahay aysiidha caloosha oo dib ugu soo noqota hunguriga kaddib marka uu debco muruqa u dhexeeya hunguriga iyo calooshu  ee loo yaqaan muruqa hoosee hunguriga (lower esophegeal sphincter).   Hunguriga waa tubbo dheer oo ka soo bilaabata afka kuna eg caloosha waxay ka sameeysan tahay murqo jilicsan waa tubbo marin u ah wax walba oo gala afka ha noqdaan dareere ama adke sida cunto iyo biyo waxayna si toos u tagaan caloosha. Caadiyan muruqa hoose ee hunguriga waxa uu sameeyaa isku urur,  iyo kala bax marka qofka wax liqayo. Qofka qaba xanuunka laabjeexa xilliga nasiinnada qofka muruqa waa uu dabacsan yahay  waxa uu ku fashilmayaa inuu ururo taasina waxay siyaadineysaa heerka aysiidhu ay dib ugu soo laaban lahayd hunguriga. Maxaa keenna. Waxa keenna aashitada oo ...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA (Digestive System). Casharka 9aad Gubidda kaarboohaydaraytyada waxa ka dhasha CO₂ iyo biyo oo ah qashin raaca kaadida, lagana qashin saaro sambabada, maqaarka iyo keliyaha sida aynnu ku sheegidoono hab- dhiska muruqyada gulukowstu ma wada gubato haddii og- sijiintu aanay ku fillayn, waxa ka dhasha asiidh keenta daalka muruqyada. Dheefsashada kaarboohaydaraydka waxa xukuma insulin oo ah insaym ka yimaada baankiriiska. Nudaha jırka iyo ku- wa beerku toona ma dheefsan karaan guluukowsta insaymkaas la'aanteed, yaraanteeduna waxay keentaa dhiigga oo sonkortu ku badato ka dibna qofku qaado kaadi macaan. Kaadi ma- caanta waxa la qaadaa marka baankiriisku bukoodo, insulinta ka timaadana yaraato, dabadcedna ay sonkortu ku badato dhiigga Sonkortaas ayaa waxa haba kelyaha dabadeedna wa xay raacaan kaadida. Haddii insulintu ku badato dhiigga waxa la kaydiyaa guluukows fara badan, sidaa daraadeed guluukows ayaa ku yaraata dhiigga, taas oo keeni karta dhimasho. Dheefsasha...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA (Digestive System). Casharka 8aad WEJIGA KIMIKADA AH EE DHEEFSHIIDKA Cuntadu marka ay u kala gudbayso qaybaha marinka dheer- shiidka, waxa ku dhaca isbeddelo is daba joog ah oo kimika ah, Isbeddelkaas waxa keena insaymyo kala duwan oo midkii wa- liba shiido cunto gaar ah. Insaymyadaas oo hawshooda ku qabta unugyada korkooda ma shaqeeyaan haddii aanay biyo ku darsamin. Shiididda cuntada ee afka: Falgalka kimikada ah ee ku dhaca cuntadu wuxu ka bilaabmaa afka. Dhareerka afka waxa ku jira insaymka taya- liin oo la falgasha istaarjka ku jira cuntada, waxayna u beddeshaa maltows. Cuntada istaarjka leh waa in la karsho si gidaarka selulowska ah ee sare u dillaaco aynna u fududaato insaymka in uu geli karo cuntada, shiidina karo. Dhareerka afku wuxu ka kooban yahay, biyo oo ah 95%, cusbooyin macdan ah, axal iyo insaymka tayliir Biyuhu waxay qooyaan cunta- da si ay ugu diyaariso falgalka insaymka. Axalku wuxu duf- naa cuntada si ay dhib yari hunguriga u marto. Hawsh...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 7aad. NUUGIDDA NAFAQADA Nuugidda borotiinnada, kaarboohaydraytyada iyo dufanku waxay ka dhacdaa mindhicir yarka, halkaasi oo ay dhiigga kaga darsanto. Borotiinnada waxay nuugmi karaan marka ay u beddelmaan sonkor fudud, waayo haddii aan isbeddelkaasi ku dhicin kama gudbi karaan xuubabka fillaayga kumana dar- sami karaan dhiigga. Amiino aslidhyada iyo sonkorta fududi marka ay fillaayga waxa ay raacaan dhiigga kaabilaariyada. Waxay ku darsamaan arooraha wayn ee beerka geeya.Dufanku wuxu isagu u beddelmaa gilisariin waxana nuuga gaska fillaayga. Marka uu galo fillaayga ayaa dib waxa loogu beddelaa dhibco yar yar oo dufan ah oo raaca kabilaariyada limfk oo ku darsama dhuumo waaweyn oo limfeed, kuwaasi oo dhiigga kaga darsama dhuunta weyn ee saablayda. Beerku waa qanjidhka ugu weyn qanjidhaha jirka, wuxu- na ku yaal bogga hoostiisa, wuxuna u badan yahay dhinaca midigta ee saablayd. Beerku wuxu u qaab eg yahay gumbar afar geeslay ah; ma...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 6aad DHISMAHA HUNGURIGA Marka cuntada calaashani soo dhaafto dalqada, waxay soo gashaa dhuun dheer oo hoos u marta luqunta lana yiraahdo hunguri. Waxay dhex martaa dhuuntaasi saablayda, xagga dambena waxay ka martaa hunguriga cad iyo wadnaha. Hun- gurigu wuxu ka dhex dusaa bogga wuxuna galaa caloosha. DHISKA GIDAARKA HUNGURIGA Gidaarka hungurigu wuxu ka kooban yahay seddex lakab oo kala sarreeya, hawshooduna ay kala duwan yahay. Waxay kala yihiin 1) Xuub axaleeda guudka sare ku dahaaran, oo uu ka soo dhiiqo axal dufna gidaarrada hunguriga si cuntadu si dhib yar u marto. 2) Nudo isku xirayaal ah. 3) Lakab ah muruq ma la fare, oo ka kooban: B. Liifyo gudban oo sare. T. Liifyo wareegsan oo hoos ku yaal. Lakabka muruqa ahi wuxu dubaaxiyaa hoos u riixaa cuntada. Dubaaxintu waa marka muruq ama xubin muruqlay ahi ay si talantaal isu dabajoogta ay u ururto una kala baxdo. CALOOSHA Calooshu waa xubin muruqlay ah oo u eg kiish, kuna taa- la...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 5aad Dhismaha marinka dheefshiidka. Marinka dheefshiidku waa dhuun dheer oo ka bilaabanta afka kuna dhammaata marrinka saxarada.Wuxu u qaybsamaa afka, caloosha iyo mindhicirada. AFKA. Afku waa moqor ka bilaabma maqaarka dusha ee dibnaha kuna dhammaada qulaanqulshaha. Saqafka dusha waxa ku yaala dhanxanaga adag iyo ka jilicsan, oo uu ka lusho hilib dalquhu. Hoosta waxa kaga yaala carabka qanjiro dhareer oo ah kuwa ugu waaweyn ayaa ku yaala labada geesood ee daanka hoose, meel inyar ka hooseysa dhegta. Qanjiradaas waxa la yiraahdaa baarotod xagasha daanka hoose waxa ku yaala qanjiro kale oo la yiraahdo Sab-maagsilari. Carrabka hoostiisuna kuwo kale oo la yiraahdo sab-linguwal. Qanjira- daas waxa ka soo dhiiqa dhareer soo raaca marino yaryar oo u bannaan. Dhareerkaasi wuxu ka kooban yahay biyo, cusbo, tayalin oo ah insaym shiidda istaarjka una beddesha sonkor. Gi- daarrada afka waxa ku yaala xuubab axal oo uu ka yimaado axal dufna cu...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 4aad Cunto Dheellitiran Wuxuu qofku u baahan yahay cunto kala duwan oo ka ti mid dhir iyo xoolaba si uu u helo nafaqo kala duwan. Caana- ha oo keli ah ayaa qaybaha cuntada ee kala duwani ku wada jiraan, mase aha saamiga uu jirku mid walba uga baahanya- hay.Cuntada dheelitirani waa nay ka koobantaa (qaybaha cuntada oo dhan) saamiga soo soeda. Qayb borotiinno ah.Qayb dufan ah iyo afar qaybood oo ah kaarboohaydarayt. Miisaan ahaan marka aynnu u eegno waxay noqonayaan Borotiin 70-100 garaam Dufan 70-100 garaam Kaarboohaydarayt: 400-500 Graam Tayadda cunto kastaa leedahay, waxa lagu qiyaasaa had ba kulka ay bixisaa inta uu le'egyahay.  Kulka qaybaha cuntada laga helo. 1 garaam oo ah kaarbohaydareed waxa laga helaa 4 kaalori 1 graam oo ah dufan waxa laga helaa 9 kaalori. Qofka caadiga ahi maalintii wuxu u baahan yahay 3,300 kaalori, shaqo culus haddii uu hayana wuxu u baahan yahay 400-500 oo kaalori. Haseyeeshee baahıda kulka waxa ...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 3aad FIITAMIINADA Fiitamiinadu waa waxyaalo lagama maarmaan u ah faya- qabka jirka, inkasta oo aanay waxtar u lahayn xagga dhiska iyo koridda jirka. Nuduhu la'aantood qummaati uma shaqee- yaan waxay keentaa xanuuno loo yaqaanno cudurrada fiita- miin yarida. Cuntada aan cunno ayaa in aad u yaryari ku jiraan, qof- kuna maalintii wuxu u baahan yahay xaddi aad u yar. Fiitamiinada aadka loogu baahan yahay waxa ka mid ah Fiitamiin A. Waxa laga helaa baruurta oo ay ku milanto, khudra- da cagaaran, dabacasaha iyo miraha hurdiga ah oo ay ku jirto wax sida kaloorofiisha ka samaysanta ifka cadeeeda iyo wax-yaalo kale oo la yiraahdo kaarootiin xoolaha qaarkoodna sida dadka ayay u beddeli karaan Firtamiin A. La'aanteedu waxay keentaa koridda jirka oo xumaada' qofka oo u nuglaada ama u jilicsanaada xanuunnadda kale oo bukooda xuubabka jirka, daliilna u noqda jeermisyada soo weerara Ginjaktiifada isha ayaa bukoota waxaana ka luma ifgudbi...

 HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Casharka 2aad DUFAN Sida kaarboohaydiraytyada oo kale,, waxay ka koobanyi- hiin haydrojiin iyo ogsijiin, haseyeeshee saamiga ay ogsijiintu dufanka ugu jirto ka yar ka ay ugu jirto kaarboohaydraytyada. Dufanku waa shiidmaha ugu wanaagsan ee jirka. Waxa 2.5 gram oo kaarboohaydirayt ahi bixiyaan 4 kiilookalari.Jirku si dhibyar uma shiidikaro umana nuugikaro dufan- ka islamarkaas dufanku kuma gubankaro nudaha haddii aa- nay wehelin sonkor. Sonkortu haddii ay ku filan tahay oo ay gubato, waxa soo baxa CO, iyo H₂O, Haddiise sonkortu aanay ku filayn, dufanku ma wada gubato,waxana samaysma asiidh ama jirar asitown oo ku hara nudaha oo keena daalka muruqyada.  Asiidhkaasi haddii ay ku badato nudaha waxay dhintaa alkalaynimada dhiigga. Xaaladdaasi oo marmar keenta dhima- sho waxa loo yaqaanaa asidhowsis, waxa badanaaba cudurkaasi ku dhaca dadka qaba kaadimacaanta oo aan jirkoodu gubikarin sonkorta, iyo dadka macluusha oo sonkorta ka marato jır-...

 Casharka 1aad HABDHISKA DHEEFSHIIDKA(Digestive System). Dheefta aan cunaa waxtar uma laha, jirka ilaa ay sii marto hab lagu shiido oo Molikuyuulada waaweyn ee cuntadu ka dhisantahay la jejebiyo lagana dhigoto kuwa yar-yar, oo fudud. Taasi waxay suurta gelisaa in molikuyuulada yaryari, ay ka gudbi karaan gidaarrada  mindhicirka yar, halkaas oo wixii nafaqa u leh jirku ay dhiigga kaga darsamaan. Cun- tadaasi dhiigga ku darsantay wuxu jirku ugu adeegsadaa seddex siyaalood:- 1. Koritaanka nudaha jirka. 2 Tamar jirku ku dhaqdhaqaaqo 3. Kabniinka nudaha burbura iyo socodsiinta hawsha xub- naha jirka Haddaba si uu jirku u nafaqaysto cuntada, hawlaha aan kor ku soo sheegnay si ay u suurta galaan, waa in habdhiska dheefshiidku yeesho waxyaalaha soo socda :- 1:Waa inay jiraan waxyaalo lagu shiido cuntada 2. Waa inaan isbeddelka Kiimikada ee cuntada dhacaya aanu u keenin jirka wax dhibaato ah. 3 Waa inay jirtaa si loo tebiyo cuntada marka hababka kala geddisan ay dhammaadaan. 4. Waa in ...

 Casharka 41aad Pulmonary hypertension Waa kacsanaanta dhiigga halbowle sambabeedka( pulmonary hypertension). Xididada waxay qaadaan dhiig ogsijiinta aan lahayn iyagoo ka keenaya wadnaha una sii gudbinaya sambabada si ogsijiinta nadiif ah loogu soo daro. Kacsanaanta dhiigga halbowle samababeedka waxa keenni kara waxyaabo kala duwan,  waana dhibaato ka dhallatay xanuunnada wadnaha ama  sambabada ku dhacay, iyo waxyaabo kale lala xidhiidhsho deegaanka sare u qaadi kara khatarka kacsanaanta dhiigga halbowle sambabeedka. Kacsanaanta dhiigga halbowle sambabeedka waa mid qatar ah, maxaa yeelay waxa carqalad ku imaneysaa socodka dhiigga ee wadnaha ka imanayay kuna socday sambabada.  Sarre u kaca dhiigga halbowle sambabeedka  waxa uu keenayaa in xiddidka ciriri noqdo.  Natiijada ka dhallaneysa waxay tahay in wadnaha si xooggan u shaqeeyo si uu u buufiyo dhiig una gaarsiiyo sambabada.  Kogitaanka xiddidka ( vasoconstriction).  Ogsijiin ku filaan la'aanta d...

 Bacterial vaginosis. Waa caabuqa ugu caansan ee saameeya saxaha,waxa uu ku badan yahay da'aada 15 ilaa 44 sanno jira, sida caadiga ah saxaha dumarka waxa ku nool bacteeriya, haddii ay sameyso koritaan xad dhaaf ah waxay keeneysaa qalqal ku yimaada bacteeriyada taasina ay keeneyso caabuq. Waxa qatar ugu jiraan inay siyaado marka uu qofka la yeesho qof kale cusub galmo, iyagoo aan isticmaalin ma gudbe( condom). Sida saxda ah lama yaqaanno waxa keenna, waxa jira dhowr nuuc oo bacteeriya oo laga helo saxaha gudihiisa, sida caadiga ahna halkaas ku nool. Caabuqa saxaha waxa ka imaan karaa xad-dhaafka koritaanka cudur sidayaasha sida: Gardnerella spp., Prevotella spp., Mobilincus spp., Megaspahera spp., Sneathea spp. Gaar ahaan, bacteeriyada caabuqa saxaha keenta waxay dhacdaa marka  bacteeriyada qatarka( anaerobes) ah ay sameyso koritaan dagdag ah marka loo eego bacteeriyada wanaagsan(lactobacilli).  Koritaanka xad-dhaafa ee mid ka mid ah bacteriyada waxay keeni kartaa carqala...

 Casharka 40aad Tetralogy of Fallot Waa xaalad dhif ah in la arko. Macnaha waxa weyaan waa xanuunnada lagu dhasho ee wadnaha saameeya ayuu ka mid yahay. Ilmaha waa ay ku dhashaan xaaladan. Xaaladani waxay saamey  Ku yeelaneysaa wadnaha qaabdhiskiisa.  Waxay sababeysaa inuu isbeddelo qulqulka dhiigga isagoo maraya wadnaha ilaa jirka. Ilmaha xaaladan qaba jirkiisa waxa uu noqonayaa buluug ama midabka maqaarka oo cagaarta, taasoo ugu wacan ogsijiin yari Ku timaada  jirka. Waxa hoos u dhaceysa awoodda ay jirka ku gaari lahayd ogsijiin ku filan. Ilmahani waxa uu yeelanayaa affar xaalad aan caadi ahayn. Heerka xirranka haniya sambabeedka ( pulmonary valve stenosis) waxa uu go'aaminayaa isku noqodka dhiigga calool yarta midig iyo caloolyarta bidix. Weyninka qeybta calool yarta midig  waa midda labaad xirranka dhegyarta midig. Isku noqodka dhiigga qeybta calool yarta midig iyo caloolyarta bidix, waxay ku xidhan tahay cabirka ( ventricular septal defect) iyo iska caabint...